A Day of Summer in Winter
On meeting the late Iain Sheonaidh Smith, a South Uist tradition bearer.
Read the Gaelic version below.
Reading Margaret Faye Shaw’s book ‘Folksongs and Folklore of South Uist’, I came across ‘Duan na Ceàrdaich’ - the Song of the Smith. It’s a tale about Finn and the Fèinne.
It reminded me of spending time with an amazing man in South Uist, called Iain Sheonaidh Smith. He was ninety five when we spent time with him, filming a documentary.
Iain had a hidden world of story inside him. He had learnt Duan na Ceàrdaich and many other pieces, in the taigh cèilidh - the cèilidh house. He had learnt them orally, rather than from the written word. When we met him, he didn’t have much chance to tell his stories and it weighed on him, I think.
The reason I know this, is because of how he reacted to sharing them with us. Iain was hardy. He and his brother, who was no longer alive, lived together in a blackhouse for a relatively long time.
His brother had been in the war and he didn’t want to hear any of Iain’s stories. And he wouldn’t talk of what he’d seen in the war either, although Iain mentioned one thing he witnessed, too dark to write here.
And so Iain kept the stories alive in his memory, at night, by playing them in his mind, ‘as if I was watching them on a screen’, he said. He did that over decades.
The first day we spent with him, you could see his memory of these stories waking up. At the end of that day, I thought it was maybe too much for him. He was very tired and I wasn’t sure he’d want to film the next day.
But the next day, when I went into his house, he was sitting on a chair in the middle of the sitting room, waiting for us. We spent the week with him. We’d sometimes take him places, and we also set up for people to come to his house, singers and story-tellers. And sometimes we all just sat around talking.
One of the singers sang a song about the S.S. Politician, a cargo ship that ran aground off Eriskay in 1941. On board, 264,000 bottles of whisky. Plenty of people sailed over to her from South Uist as well and Iain was among them.
Sitting on the shore in Eriskay, I asked him if it felt like a long time ago and he said no. No, it was like yesterday. It all went by so quickly, he said.
The first time he recited ‘Duan na Ceàrdaich’ was when singer Màiri Smith was with us. Here are some lines from it in English.
“One day the Fiann were on the plain of rushes, four brave members of the band. Myself and Oscar and Daorghlas, and Fionn himself, the son of Cumhal.
We saw coming from the hillside, a tall, dark, one-legged man. A black hood made from animal skin, and an apron of the same material.
Fionn, who was in the company, spoke to him, “To what land does your people belong?”
“Son of Liobhann is my name. Once I used to herd goats for the King of Norway in Gealbhain. But I am putting you under a spell. You are people used to smithy work. You will follow me to a dark glen at the west of the world.”
As time passed, more and more songs, stories and fragments came to Iain. We recorded them all, little jewels.
At the end of the filming, I was still worried it had been too tiring for him. I asked him if he had enjoyed himself alright. Had he enjoyed sharing his stories with us.
“It was the best time of my life,” he said.
That’s how important stories are.
A’ leughadh an leabhair le Margaret Fay Shaw, thàinig mi tarsainn air Duan na Ceàrdaich, duan mu na Fèinne.
Chuir e nam chuimhne, a bhith a’ coinneachadh Iain Sheonaidh Smith nach maireann ann am Baghasdail, Uibhist a Deas. Duine air leth. Bha e 95 bliadhna a dh’aois nuair a choinnich mi e, agus sinn a’ cur seachad seachdainn leis, ga chlàradh.
Bha Iain air Duan na Ceardaich, agus iomadach sgeulachd agus dàn eile, ionnsachadh anns an taigh cèilidh. Nuair a choinnich sinn e, cha robh e a’ faighinn mòran chothroman na sgeulachdan sin innse, agus bha sin gu math duilich dha, tha mi a’ smaoineachadh. Tha mi cinnteach dhen seo, leis cho cudromach ‘s a bha e dha gun robh ùidh againn annta. ‘S e nàdar faochadh a bh’ ann dha, cothrom fhaighinn na sgeulachdan sin innse.
Bha Iain a’ fuireach le bhrathàir (nach eil a-nis beò) ann an taigh-dubh airson iomadach bliadhna. Bha e sin anns a’ chogadh agus cha robh ùidh sam bith aige anns na sgeulachdan aig Iain a chluinntinn. Bhiodh e a’ cur stad air. Cha bhruidhneadh e mòran nas motha, mu na chunnaic e sa chogadh, ged a dh’innis Iain dhuinn rud no dhà a chaidh e troimhe a bha robh dhorcha sgrìobhadh mu dheidhinn an seo.
Mar sin, chum Iain am beul-aithris sin beò na inntinn, gach oidhche a’ dol thairis air na dàin agus eile mus robh e a’ tuiteam na chadal. “Mar gun robh mi gan coimhead air sgrìon air a’ bhalla,” thuirt e. Rinn e sin airson bliadhnaichean.
A’ chiad latha a chur sinn seachad leis, chìtheadh tu iad sin a’ tighinn air ais thuige. Aig deireadh an latha, bha mi an dùil gun robh an obair air a shàrachadh, Bha e claoidhte agus cha robh mi idir cinnteach am biodh e airson filmeadh an ath latha.
Ach an ath latha nuair a nochd sinn, bha e na shuidhe air seathair, deiseil agus deònach, a sheacaid air.
Chuir sinn seachad seachdainn leis, uaireannan ga thoirt a dh’àiteachan, agus uaireannan bhiodh sinn a’ cur air dòigh gum biodh daoine a’ tighinn a chèilidh, seinneadairean agus bàird. Uaireannan bhiodh sinn dìreach a’ suidhe còmhla, a’ gabhail cupan teatha agus a’ cabadaich a-null ‘s a-nall.
Sheinn aon dhe na seinneadairean òran mun Pholitician, an t-soitheach ainmeil sin air an robh mìlltean de bhotail uisge-beatha. Chaidh gu leòr a-null bho Uibhist a Deas a thadhal oirre cuideachd, agus bha Iain nam measg.
A’ gabhail fois air bàrr na cladaich ann an Eirisgeidh, dh’fhaighnich mi dha an robh an latha sin a’ faireachdainn fad às. Thuirt e... cha robh. Bha e mar an-dè fhèin. Chaidh e uileag seachad cho luath, thuirt e. 95 bliadhna. Ann am priobadh na sùla, thuirt e.
A’ chiad turas a ghabh e Duan na Ceàrdaich, ‘s ann dhan t-seinneadair Màiri Smith a bha e. Seo beagan loidhnichean bhon Duan.
Latha dhan Fhinn air luachair leobhair
A’ cheathrar chrodha dhan bhuidhinn
Mi fhìn is Osgar is Daorghlas
Bha Fionn fhèin ann, ‘s b’ e Mac Cumhail.
Chunnacas a’ tighinn on mhonadh
Fear fada dubh ‘s e air aona-chois
Le bharran dubh ciardhubh chraicinn
Le aparan dhan èideadh cheudna
Labhair Fionn a bha sa chuideachd
Ris an urra a bha a’ dol seachad -
“Cò i an tìr dha’ m bheil do chuideachd?”
...
Mac a’ Lìobhainn m’ ainm baistidh
Nam biodh agaibh orm beachd sgeula
Bha mi uair ag uallach ghobhar
Aig Rìgh Lochlainn às a’ Ghealbain.
...
Ach tha mi ga ur cur fo gheasaibh
O’ s sibh luchd-freasdail na ceàrdaich
Ann an gleannan dubh siar an domhain
‘S cian o dhoras mo cheàrdaich.
Mar a chaidh na làithean seachad, ‘s ann a thàinig barrachd is barrachd pìosan beul-aithirs am bàrr. Chlàr sinn iad uile, na seudan sin.
Aig deireadh am filmeadh, bha iomagain orm gun robh e air a bhith cus dha Iain. Chuir mi a’ cheist air, an robh e air a bhith ceart gu leòr, an robh e air còrdadh ris na sgeulachdan aige a chom-pàirteachadh leinn. Fhreagair e sa Bheurla.
“It was the best time of my life,” thuirt e.
Sin cho cudromach ‘s a tha sgeulachdan.
DEIREADH.

Cho prìseil 's a tha seo.